Rok 2024 w fundamentalnych kwestiach związanych z problematyką kredytów frankowych był co do zasady rokiem stabilizacji linii orzeczniczej zapoczątkowanej w poprzednich latach. Wydawać by się mogło, że wiele kwestii związanych z kredytem CHF zostało już wyklarowanych. Jednak rok 2024 r. przyniósł kilka ważnych orzeczeń mających newralgiczne znaczenie dla sytuacji frankowiczów. Orzeczenia te stanowią niewątpliwie istotny element we wzmacnianiu ochrony przyznanej konsumentom na mocy dyrektywy 93/13. Poniżej przedstawiono wybrane kluczowe orzeczenia oraz uchwały zapadłe w bieżącym jeszcze roku. Dotyczą one zarówno sądów polskich, jak i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r. III CZP 25/22
W dniu 25 kwietnia 2024 r. Sąd Najwyższy w składzie Całej Izby Cywilnej w sprawie o sygnaturze III CZP 25/22 podjął istotną uchwałę. Jej celem było rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych występujących w krajowym orzecznictwie na gruncie spraw frankowych. W świetle przedmiotowej uchwały:
- „W przypadku uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.
- W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.
- Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.
4. Jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy.
5. Jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia.”
Konkludując, powyższa uchwała potwierdziła dotychczasową przeważającą linię orzeczniczą o nieważności umowy kredytowej w przypadku wyeliminowania z niej postanowień tyczących się sposobu określenia kursu waluty obcej wobec ich abuzywności.
Teoria dwóch kondykcji
Uchwała Sądu Najwyższego potwierdziła także tzw. teorię dwóch kondykcji, czyli istnienie dwóch niezależnych roszczeń. Po stwierdzeniu nieważności umowy jedno powstaje po stronie banku, a drugie po stronie kredytobiorcy.
Brak dodatkowego wynagrodzenia dla banku
Ponadto w uchwale potwierdzono konkluzję płynącą z wyroku TSUE z dnia 15 czerwca 2023 r., zgodnie z którym bankowi nie przysługują dodatkowe roszczenia (oprócz roszczenia o zwrot kwoty kapitału kredytu oraz ewentualnych ustawowych odsetek za opóźnienie) w związku z nieważnością umowy kredytowej. Poza tym w uchwale Sąd Najwyższy potwierdził, że termin przedawnienia roszczeń banku rozpoczyna bieg od chwili zakwestionowania przez kredytobiorcę postanowień umowy.
Postanowienie TSUE z dnia 3 maja 2024 r. C 348/23
W postanowieniu z dnia 3 maja 2024 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdził konkluzję płynącą z wyroku TSUE z dnia 7 grudnia 2023 r. C-140/22. Zgodnie z nim nie ma podstaw do tego, aby konsument musiał przed sądem oświadczać, że chce korzystać z praw przyznanych przez Dyrektywę 93/13. Z założenia bowiem kredytobiorca wytaczając powództwo i dochodząc roszczeń od banku, korzysta z ochrony przewidzianej przez Dyrektywę 93/13. W konsekwencji nie można uzależnić wywołania skutków prawnych stwierdzenia nieważności umowy od złożenia oświadczenia przez kredytobiorcę. Powyższe ma istotne znaczenie także w zakresie terminu wymagalności roszczeń kredytobiorcy oraz dnia, od którego bank popada w opóźnienie z zapłatą dochodzonych kwot.
TSUE C-424/22 – postanowienie z dnia 8 maja 2024 r.
W postanowieniu z dnia 8 maja 2024 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odniósł się do kwestii dopuszczalności korzystania przez bank z instytucji prawa zatrzymania w sporze z konsumentem. Instytucja prawa zatrzymania została uregulowana w przepisach kodeksu cywilnego. Wprowadza ogólne zasady tyczące się zwrotu świadczeń, m.in. w przypadku nieważności umowy wzajemnej. Zgodnie ze wspomnianymi przepisami strona umowy może zatrzymać świadczenie, do którego zwrotu jest zobowiązana, do czasu aż druga ze stron stosunku umownego nie dokona zwrotu lub zabezpieczenia roszczenia. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał w rzeczonym postanowieniu, że niedopuszczalnym jest powołanie się przez bank na prawo zatrzymania w sporze z konsumentem.
Powyższe prowadzi bowiem do uzależnienia uzyskania kwot zasądzonych na rzecz konsumenta od równoczesnego zaofiarowania przez niego zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całego kapitału kredytu. A to stoi w sprzeczności z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13. Ponadto skuteczne powołanie się na prawo zatrzymania przez bank skutkujące ustaniem stanu opóźnienia banku w zapłacie kwot pozbawiłoby konsumenta prawa do uzyskania odsetek za zwłokę. Taka sytuacja zagrażałaby, w ocenie Trybunału, zarówno skuteczności ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13, jak i osiągnięciu zamierzonego przez nią skutku odstraszającego.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2024 r. III CZP 31/23
Do instytucji prawa zatrzymania odniósł się także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19.06.2024 r. Sąd Najwyższy pochylił się nad kwestią możliwości powoływania się na prawo zatrzymania w przypadku, gdy podlegające zwrotowi świadczenia wzajemne obu stron umowy mają charakter pieniężny. W rzeczonej uchwale Sąd Najwyższy wskazał, że:
„Prawo zatrzymania (art. 496 k.c.) nie przysługuje stronie, która może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony”.
W świetle uzasadnienia powołanej uchwały uprawnienia prawokształtujące w postaci potrącenia oraz zatrzymania nie mogą pozostawać w zbiegu, albowiem zakres ich zastosowania jest rozłączny. To oznacza, że w przypadku świadczeń jednorodzajowych zastosowanie znajdzie potrącenie, zaś w przypadku świadczeń różnorodzajowych – prawo zatrzymania. W sytuacji bowiem, gdy każdej ze stron przysługuje dalej idące uprawienie w postaci potrącenia, którego skutkiem jest wzajemne umorzenie wierzytelności, podniesienie zarzutu zatrzymania pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Konsekwencją powyższego jest niemożność uznania zarzutu zatrzymania za skuteczny. Powyższa uchwała ma istotne znaczenie, mając na uwadze, iż gro banków pozwanych przez frankowiczów wykorzystywało prawo zatrzymania jako element strategii procesowej.
Postanowienie TSUE z dnia 24 października 2024 r. C- 347/23
Istotne znaczenie w perspektywie spraw kredytów frankowych ma także postanowienie TSUE z dnia 24 października 2024 r. W tym postanowieniu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ponownie zdefiniował pojęcie konsumenta na gruncie dyrektywy 93/13. W świetle powyższego konsumentem może zostać uznana także osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej, która dokonuje zakupu lokalu mieszkalnego, przeznaczając go jednocześnie na najem. Celem takiego działania jest pozyskania dodatkowego dochodu (buy-to-let). Fakt, że osoba fizyczna osiąga dochód z zarządzania skredytowaną nieruchomością nie może sam z siebie wyłączyć tej osoby z zakresu pojęcia „konsumenta” w rozumieniu dyrektywy. W konkluzji wskazać należy, że także kredytobiorca nieprowadzący działalności gospodarczej, który nabył nieruchomość celem oddania jej w najem i tym samym zwiększenia źródła dochodu może skorzystać z ochrony przewidzianej dyrektywą 93/13.
Rok 2024 dla frankowiczów – podsumowanie
Reasumując, rok 2024 okazał się rokiem dość bogatym, zarówno w polskiej judykaturze, jak i orzecznictwie TSUE, w orzeczenia mające znaczenie na gruncie spraw frankowych. Kolejne zapadłe orzeczenia zdają się wzmacniać ochronę konsumentów przyznaną na mocy dyrektywy 93/13. Mimo że wiele w sprawach kredytów frankowych zostało już wyjaśnione, wciąż pozostają kwestie wymagające rozstrzygnięcia, a te – być może – pojawią się już z przyszłym roku.
Autorka artykułu: radca prawny Paulina Nizio-Tracz
Bądź na bieżąco, obserwuj profile Kancelarii w social mediach.